Инқилоби зимистона, ки ҳар сол дар рӯзҳои 21 ё 22 декабр рух медиҳад, ба давраи дарозтарин шаб ва кӯтоҳтарин рӯз дар нимкураи шимолӣ рост меояд. Ин рӯйдоди астрономӣ, ки дар натиҷаи майли меҳвари Замин нисбат ба мадори худ ба амал меояд, на танҳо аҳамияти илмӣ дорад, балки дар фарҳангҳои гуногун бо ҷашнҳои махсус, аз ҷумла Шаби Ялдо, таҷлил мегардад. Сабаби асосии ин ҳодиса дар он аст, ки меҳвари Замин зери кунҷи 23,5 дараҷа майл дорад. Ҳангоми инқилоби зимистона, нимкураи шимолӣ аз офтоб дуртар ҷойгир мешавад, ки ин боиси он мегардад, ки нурҳои офтоб зери кунҷи камтар ба сатҳи замин бирасанд ва шаб бештар дароз шавад. Пас аз ин рӯйдод, рӯзҳо тадриҷан дароз шуда, нури офтоб зиёдтар мешавад, ки ин як марҳилаи нави табииро оғоз мекунад.
Инқилоби зимистона рӯйдоди астрономиест, ки дар натиҷаи гардиши Замин атрофи офтоб ва майли меҳвари он рух медиҳад. Дар лаҳзаи ин рӯйдод:
- Нимкураи шимолӣ аз офтоб дуртарин мавқеи худро мегирад.
- Нурҳои офтоб зери кунҷи хурдтар ба сатҳи замин меафтанд, ки боиси кам шудани миқдори рӯшноӣ ва гармӣ мегардад.
- Дарозии шаб ба ҳадди аксари худ мерасад ва рӯз кӯтоҳтарин мешавад.
Дар соли 2024, ин рӯйдод 21 декабр, соати 14:20 бо вақти Душанбе рух медиҳад. Пас аз ин сана, рӯзҳо тадриҷан дароз мешаванд ва офтоб ба шимол ҳаракат мекунад, ки ин ба гармшавии ҳаво ва барқароршавии фаъолиятҳои табиат мусоидат менамояд. Аз дидгоҳи илмӣ, инқилоби зимистона ва Шаби Ялдо нишондиҳандаи онанд, ки чӣ гуна инсон дар тӯли таърих бо мушоҳидаи ҳаракатҳои осмонӣ тавонистааст фаслҳо, тақвим ва ҷашнҳои худро муайян кунад. Дар ин давра, ҳарчанд рӯзҳо дароз мешаванд, вале таъсири гармшавии ҳаво дертар мушоҳида мегардад. Сабаб дар он аст, ки замин ва атмосфера энергияи гармиро тадриҷан қабул мекунанд, бинобар ин, ҳарорати ҳаво то миёнаҳои январ ё феврал дар сатҳи паст боқӣ мемонад. Бо вуҷуди ин, дар минтақаҳое, ки зимистони сахт доранд, ин давра боиси фаъол шудани табиат мегардад, растаниҳо ба фотосинтез бармегарданд ва марҳилаи нави зиндагонӣ барои экосистема оғоз мегардад.
Офтоб дар ҳаракати солонаи худ дар доираи эклиптика ба чор нуқтаи асосӣ мерасад: эътидоли баҳорӣ (21 март), инқилоби тобистона (22 июн), инқилоби тирамоҳӣ (23 сентябр) ва инқилоби зимистона (21 декабр). Ин нуқтаҳо оғози фаслҳои солро муайян мекунанд. Инқилоби зимистона на танҳо оғози зимистон аст, балки ба фарҳангҳо ва анъанаҳои мардумони гуногун низ таъсир гузоштааст. Яке аз чунин анъанаҳо, ки бо ин ҳодисаи астрономӣ алоқаманд аст, Шаби Ялдо мебошад.
Инқилоби зимистона ва Шаби Ялдо на танҳо як рӯйдоди табиӣ, балки як ёдрасии муҳим аз робитаи инсон бо табиат мебошанд. Ин ҷашн ба мо нишон медиҳад, ки ҳатто дарозтарин шаб низ мегузарад ва нур ҳамеша пирӯз мегардад. Шаби Ялдо на танҳо як ҷашни анъанавӣ, балки як рамзи умед, оғози рӯшноӣ ва қуввати нав барои зиндагӣ аст. Дар айни замон, омӯхтани сабабҳои астрономии ин ҳодисаҳо ба мо имкони беҳтар фаҳмидани равандҳои табиат ва таъсири онҳо ба ҳаёти инсонро медиҳад. Шаби Ялдо ҳамчун як намунаи ҳамоҳангии илм ва фарҳанг барои наслҳои имрӯз ва оянда аҳамияти бузург дорад.
Шаби Ялдо муборак бод!
Фарзона Сафарова – сардори раёсати илм ва инноватсия
