Мо бояд ба қадри забони худ бирасем, онро азизу гиромӣ дорем. Тавре Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иброз медоранд, аз рӯзҳои аввали соҳибистиқлолӣ барои ғанӣ гардонидани забони адабии тоҷик саъю талош намуда, ҷиҳати рушди он заминаҳои ҳуқуқӣ фароҳам оварда шуд. Ҳамчунин, як қатор санадҳои меъёрии ҳуқуқиро қабул ва барои пешрафти он барномаҳои давлатӣ роҳандозӣ гардид. Ба хотири бузургдошти ин рукни муҳими давлатдорӣ дар қонунгузорӣ тағйирот ворид карда, Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ҳар сол бо чорабиниҳои илмию оммавӣ таҷлил менамоем. Воқеан, «танҳо забон аст, ки дар ҳама давру замон таърихи воқеӣ ва ростини миллатро дар ҳофизаи худ нигоҳ медорад».
Тавре, ки ниёгони мо забони ғании чандинҳазорсолаи нобро ҳифозат карданд ва бар ивази ҷонашон аз даст надоданд. Ягона силоҳи мубориза, ягона сипаре, ки миллатро аз нестӣ ҳифз кардааст, забони тоҷикӣ аст. Гузаштагони банангу баномуси мо медонистанд, ки забон шиносномаи миллат ва ҳастии миллат мебошад. Ба ин маънӣ Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон чунин гуфтаанд: «Барои ман забони тоҷикӣ на танҳо воситаи гуфтугӯю муошират ба шумор меравад, балки болотар аз он, шиносномаи миллати азизам, рӯҳу поки гузаштагонам ва оинаи осори ниёконам мебошад. Аз ин рӯ, ман ба ин забони шевои шоирона сидқан арҷ мегузорам, бо ҳисси баланди ватандӯстӣ аз минбарҳои баланд бо ин забон сухан мегӯям, аз лаҳни шакарину дилнишинаш лаззати маънавӣ мебарам ва ҳастиамро бо ҳастии забон пайванд медонам.» “ Забон аслан ҳастии миллат ва нишони давлатдории миллист ва аз он пуштибонӣ намуда, барои покизагии он талош меварзем. Вазифа ва қарзи мо поку бегазанд нигоҳ доштани забони тоҷикист”.
Исботи ин гуфтаҳо суханрониҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар созмонҳои байналмилалӣ бо забони тоҷикист, ки ин намунаи олии фарҳанги суханварии тоҷикон дар замони муосир буда, имрӯз ба дастурамали намунавии фарҳанги гуфтори мо- тоҷикон табдил ёфтаанд. Муҳимтарин хусусияти суханрониҳои Ҷаноби олӣ дар созмонҳои байналмилалӣ аз он иборат аст, ки андешаи худро ниҳоят мӯҷаз , кӯтоҳ, вале бо мазмуни баланду барои тарафҳо судманд тоҷикона ироа медоранд.
Таърих гувоҳ аст, ки миллати тоҷик асрҳо боз зери фишор ва истисмору уқубати аҷнабиён қарор доштааст. Мақсади асосии онҳо несту нобуд кардани таърих, фарҳанги миллӣ, забон буд, ки ин мазмунро Пешвои миллат дар яке аз баромадҳояшон низ ба ин мазмун зикр кардаанд: «Ҳар як давлат хоҳ хурд бошад, хоҳ бузург бо забон зинда аст ва забон яке аз рукнҳои муҳими давлатдорӣ ва муқаддасоти миллӣ ба ҳисоб меравад. Барои нест намудани як давлат аввал забон, сипас таъриху фарҳанги онро аз байн мебаранд».
Албатта, пас аз нооромиву нобасомониҳо дар он давраҳои бисёр шадид кас бовар намекунад, ки аз ин забон, фарҳанг ва миллат осоре боқӣ мемонад, вале новобаста ба хунрезиҳо, вайронкориҳо ва харобкориҳо шахсиятҳои бузургу маъруф забону миллатро зинда нигоҳ доштанд Бо ин ҳама ҷабру ситам миллати тоҷик ва дӯстдорони он, аз ҷумла соҳибони аслии ин забон кӯшиш кардаанд , ки пояҳои забонро мустаҳкам ва устувор нигоҳ доранд.
Забони тоҷикӣ дар қарнҳои гузашта шуҳрати оламгир дошта, то ба имрӯз соҳибони ин забони пурғановат, муқаддасоти миллиро омили асосии ҳастии миллат шуморида, барои поку бегазанд нигоҳ доштани он бар ивази ҷон , ҳамаҷониба ҳифз кардаанд.
Тозагию шевоии ин забон, маҳз аз ғамхории соҳибони аслии забон мебошад. Гузашта аз ин, забони тоҷикӣ дар ҳуҷҷати олитарини ҳуқуқӣ-Конститутсия ҳамчун забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон дарҷ гардидааст:
Моддаи 2.Забони давлатии Тоҷикистон забони тоҷикӣ аст.
Агар забони миллати тоҷик устувор ва тоза буда, доим дар густариш бошад, шахшудагӣ аз он рафъ мешавад ва рӯз аз рӯз ғанӣ мегардад. Ба ҳама маълум аст, ки дар миёни арзишҳои маънавию фарҳангӣ забон аз ҳама асосӣ ва муқтадир аст. Бинобар ин, ҳамин қудрати забони миллат аст, ки фарҳанги моро дар ҳама давру замон, дар тамоми ҷаҳон муаррифӣ менамояд, ки таҳти таъсири фарҳангҳои ғайр қарор намегирад.
Вобаста ба ин Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар китоби худ “Забони миллат–ҳастии миллат “овардааст: ”Забони тоҷикӣ дар тамоми давраи ҳукмронии Темуриён забони расмӣ ва дарбори онҳо буда, тамоми коргузорӣ, дафтардорӣ, муросилот, идора ба ин забон сурат мегирифт. Ҳатто муҳри шахсии Амир Темур ба забони тоҷикӣ буда, дар он суханони “Ростӣ-растӣ” ҳаккокӣ шудааст.”
Забони тоҷикӣ дар инкишофи таърихии зиёда аз ҳазорсолаи худ вобаста ба тағйироти иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангӣ якранг намондааст.Он тадриҷан тағйир ёфта, таҳаввулоти зина ба зинаи бузургро аз сар гузаронидааст. Ин тағйирот , бахусус, дар ибтидои асри 20 хеле босуръат будааст.
Ҳамин тариқ, забон ба сиёсати бузурги ҷаҳонӣ ворид шуда, мақоми давлатӣ гирифт. Барои бенуқсон ва покиза нигоҳ доштани забони тоҷикӣ бояд олимон, омӯзгорон ва ҳама қишрҳои ҷомеа масъул бошанд. Бархе аз шаҳрвандон калима, ибора ва ҷумлаҳоро нодуруст ё бо илова намудани вожањои русӣ ва англисӣ истифода бурда, гуё мефаҳмонанд, ки онҳо шахсиятҳои бомаърифат ва сокинони шаҳр ҳастанд. Аммо барои бомаърифат ва бомаданият гаштан дар асоси дастуру супоришњои Пешвои Миллат китобњои зиёдро аз худ кардан лозим. Танҳо дар ин вақт мо метавонем забони худро поку беолоиш нигоњ дорем. Бузургон бењуда нагуфтаанд:
Ҳар кас бо забони худ сухандон гардад,
Донистани сад забон осон гардад.
“Забондонӣ – ҷаҳондонист”. Лекин махлут кардани ду забон бо ҳам ҳусни гуфторро олуда месозад. Маҳз, муаллимон кӯшиш намоянд, ки насли наврас набояд ба ҳусну назокат, равонию ширинии ин забон ғуборе ё тирагие олуда созанд.
“Ба хотири омӯзиши забонҳои хориҷӣ соли 2003 аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон Фармон ба имзо расонида шуд. Дар асоси он “Барномаи давлатии ташкил ва омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ барои солҳои 2004-2014-ро таҳия ва қабул намудем” .
Омӯзиши забонҳои русӣ ва англисӣ ҳамеша мавриди таваҷҷуҳи Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ-Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон мебошад.
Аз худ кардани ин забонҳо озод аст, аммо омӯзиш, ғамхорӣ ва инкишоф додани забони давлатӣ қарзи ҳар фарди бонангу номус, худогоҳ, худшинос ва ватандору ватандӯст мебошад”.
Барои эмин нигоҳ доштани ҷомеаи кишвар аз таъсири зуҳуроти манфии ҷаҳони муосир, аз ҷумла фарҳангу маънавиёти бегона дар рӯҳияи худшиносиву ватандӯстӣ, ифтихори ватандорӣ, эҳтироми забони модарӣ, суннату анъанаҳои фарҳангӣ, расму ойинҳо ва либоси миллӣ тарбия кардани наслҳои наврасу ҷавон, инчунин, баланд бардоштани фарҳанги ҳуқуқиву сиёсии онҳо ба хотири таъмин намудани волоияти қонун ва амнияту субот як амри зарурӣ мебошад.
Вобаста ба ин, бори дигар хотиррасон месозам, ки омӯзиши забонҳои хориҷӣ, аз ҷумла англисиву русӣ дар муассисаҳои таълимии ҳамаи зинаҳо бидуни истисно ҳатмӣ мебошад.
Дар асре, ки мо зиндагӣ мекунем, донистани забонҳои хориҷӣ зарур мебошад. Барои мо тоҷикон бошад, дар баробари нек донистани забони ноби тоҷикӣ донистани забонҳои русиву англисӣ ҳатмист. Зеро омӯхтан, донистани забони русӣ, англисӣ хуб аст. Ҳар падару модар кӯшиш мекунанд, ки фарзандаш ҳеҷ набошад чанд забонеро аз худ кунад, донад, то ба ҳеҷ масъалае дарнамонад, ё дар кишварҳои Аврупо таҳсил намояд, метавонад дар дохилу хориҷи кишвар, дар ширкатҳои хориҷиву ватанӣ фаъолият намуда, ниёзҳои моддию маънавии худро бароварда созад . Ғайр аз ин ҷанбаҳои мусбию манфӣ ва хубу бади ҷаҳониро дарк мекунад. Дар баробари ин метавонад фарҳангу арзишҳои миллии худро барои дигарон арза дорад ва бо ҷаҳонӣ намудани онҳо ба онҳо умри ҷовидонӣ бубахшад.
Забони модарии мо забони тоҷикӣ аст. Дар тоза нигоҳ доштани забони тоҷикӣ саҳми оила ҷоиз аст. Омӯзиши дурусти забон ё ғалатбаёнӣ, истифода намудани он аз оила маншаъ мегирад. Агар бо кўдак бо лафзи тозаи забони тоҷикӣ сухан ронем, ӯ низ дуруст сухан гуфта метавонад. Ин мазмунро Ғаффор Ҷураев ба ин тариќ истифода бурдааст. “ Марги забон аз оила сар мешавад. Агар аҳли оила ба забони дигар гаравад, тафаккури вай ҳам бегона мешавад. Чун оила узви хурдтарини ҷомеа аст, агар пайравони зиёд пайдо кунад, метавонад ҷомеаро обод ё хароб намояд”6 .
“ Забони тоҷикӣ бештар аз ҳама солҳои сӣ дар майдони васеъ ба забони русӣ рӯ ба рӯ омад. Фарҳангу забони русӣ ба рӯи мо олами наве кушод, моро ба тамаддуни аврупоӣ бурд, ки ҳама арзишҳои он барои мо чизи тозаи замонӣ буданд ва мо аз онҳо бо ҳирси тамом баҳра бардоштан гирефтем. Аз забони русӣ ба забони мо мафҳумҳои нав, калимаю ибораҳои тоза, тарзҳои бесобиқаи ифодаи фикр фаровон омад.
Аз ин рӯ моро мебояд, ки забонро аз таҳдиду хатарҳои ҷаҳонӣ ҳифз намоем. Чунин суханҳои баландпояи Пешвои миллат дар асари “Забони миллат- ҳастии миллат” садо медиҳад: “Забон рукни асосии миллат ва давлат аст . Миллату давлат соҳиб ва пуштибони забонанд. Забон омили асосии рушду камоли миллат ва давлат аст. Ин аст, ки забон ва давлату миллат дар паноҳи якдигаранд”.
Вазифаи мо, махсусан олимону донишмандон имрӯз аз он иборат аст, ки дар шароити рушди босуръати илму техникаи муосир қудрати забони модариамонро боз ҳам афзун намуда , бо истифода аз сарвати бузурги луғавии забони тоҷикӣ онро ҳамқадами замона гардонем. Ҳамзамон, бо ин маданияти нутқ ва ҳифзи фасоҳату балоғати забони модарӣ бояд ҳамеша дар мадди назари мо бошад. Зеро эҳтирому қадр кардани забони модарӣ аз риояи меъёрҳои забони адабӣ ва одоби муошират вобастагии зич дорад. Аз ин лиҳоз, мо бояд ба фарҳанги суханварӣ ва тарзи баёни хоси ин забони ширин пайваста диққат диҳем, забони равону шеваи тоҷикиро аз ҳар гуна олоишҳои бегонаву нозарур эмин нигоҳ дорем.
Бале, барои пешрафти ҷомеаи навин ва донистани илму техникаи муосир, бунёд сохтани имрӯзу фардои миллати тоҷик, поянда мондани забони ширину пурнакҳати ниёгонамон чун Оли Сомон мубориз бошем.
Хулоса, эҳтироми забони миллӣ, ҳифзи забони давлатӣ қадршиносӣ аз миллат ва вазифаи муқаддаси ҳар як шаҳрванди Тоҷикистони азиз аст.
Абдуназарова Гулҷаҳон – муаллими калони кафедраи забонҳои коллеҷи техникии ДТТ ба номи академик М.Осимӣ
